Een gezondere samenleving voor íeder kind krijgen we alleen voor elkaar door direct aan de slag te gaan. Liefst met zo veel mogelijk gelijkgestemden. Op NLvitaal landelijk 2022 werden in de Werkspoorkathedraal te Utrecht daarom concrete voorbeelden besproken én afspraken gemaakt. Want de puzzel voor een gezonde samenleving moeten we leggen over domeinen heen. Het gaat niet alleen over gezonde voeding, maar ook over bewegen, zorg en welzijn én kansengelijkheid.
Chaimae Fadis (21), student en al langer bezig met kansengelijkheid, onder meer bij de Gelijke Kansen Alliantie, sloeg aan het rekenen toen ze uitgenodigd werd voor NLvitaal. Gezonde voeding voor een volwassene kost 9,50 euro per dag. Voor een kind komt daar nog eens 8,10 euro bij. 528 euro per maand dus. “Eenoudergezinnen in de bijstand krijgen 1213,06 euro. Als het uitgangspunt is dat iedereen recht heeft op gezonde voeding, hoe reëel is het dan dat deze gezinnen gezond kunnen eten?”
Er is bestaanszekerheid nodig voordat er aan gezonde voeding gedacht kan worden. Dat weet ook staatssecretaris Maarten van Ooijen van VWS. “Als je sec naar inkomen kijkt, staan we er beroerd voor. De inflatie doet de prijzen in de supermarkt fors stijgen en dat voelen mensen met een laag inkomen veel erger dan mensen met hogere inkomens.”
Het feit dat er in Nederland heel veel in stukjes is gehakt, maar gezondheid over alles heen gaat, maakt de opgave ook niet gemakkelijker, weet de staatssecretaris. “Als je kijkt naar gezonde voeding op scholen, dan doet het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport wat. Daarnaast is er ‘de rijke schooldag’ van het ministerie van Onderwijs. Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit heeft een ‘voedsel van eigen bodem’-schoolprogramma en er is ook nog een Europees programma. Hoe zorgen we voor verbinding?”
Partijen bij elkaar brengen
Op gemeenteniveau wordt die versnippering door wethouders herkend. Ook daar zijn verschillende wethouders en ambtelijke afdelingen met een gezondere samenleving bezig. En ook daar is het een uitdaging om de puzzel over de domeinen heen te leggen.
JOGG speelt daarin een belangrijke rol. Van Ooijen roept de gemeenten op die nog niet zijn aangesloten bij JOGG dan ook op om dat wél te doen. “JOGG brengt alle partijen namelijk bij elkaar. Dat verbindt en zorgt ervoor dat de krachten gebundeld worden. Dat is nodig. Want de inzet van de gemeenten in de directe omgeving van de mensen is essentieel.”
Btw af van groente en fruit
Het kabinet gaat, als alles meezit, per 1 januari 2024 de btw van groente en fruit afhalen en suikerhoudende producten duurder maken. Maar, waarschuwt Van Ooijen, de impact daarvan moet wel de juiste zijn. “Als die appel straks goedkoper is maar niet méér gegeten wordt, dan doen we het voor niks. We moeten een sterke coalitie vormen om te zorgen dat die prijsprikkels wel werken. Dat lukt alleen als daar een samenleving omheen gaat staan die de switch maakt naar die gezonde samenleving. Op het werk, in de scholen, op de verenigingen, overal moet die knop om.”
Aanjager NL2025 en tevens JOGG-ambassadeur Erben Wennemars is blij met de btw-verlaging maar dringt ook aan op persoonlijk commitment. “We moeten gewoon dingen doen. Op eigen titel. Als we eerst op de hele organisatie gaan wachten, dat schiet echt niet op. Het systeem loopt vast. Het begint bij eigen verantwoordelijkheid. Niet bij die van organisaties.”
Marjon Bachra, directeur-bestuurder van JOGG, haakt daarop in. “Neem de gratis schoollunches in kwetsbare wijken. Daar zie ik een hele mooie kans om met al die partijen samen op te trekken. We moeten ervoor zorgen dat die lunches gezond zijn. Een gezonde maaltijd per dag helpt al heel veel.”
Omgeving beter inrichten
Onno Dwars, CEO van Ballast Nedam Development, ziet vooral kansen door de omgeving anders in te richten. Dat begint al met de huizen. “Al die woningen met de keuken aan de straatkant: dat is hartstikke fout.” Want hoe beter het toezicht vanuit huis op de speelplek buiten, hoe vaker kinderen mogen buitenspelen. “Dus weg met die keuken daar. Daarvoor in de plaats komt een groot laag raam.” Ook buiten houdt Ballast Nedam Development rekening met spelende kinderen. “Zo maken we straten waar alleen nog maar hulpdiensten doorheen rijden. Het overig verkeer krijgt een andere plek in de wijk.”
Dwars heeft zich gecommitteerd aan een bouwplan met sociale woningbouw waarin mensen vijf jaar ouder worden. “We betrekken daar het UMC en de universiteiten van Delft en Wageningen bij en we gaan die wijk zo inrichten dat mensen er gezonder leven. Dit maken we ook meetbaar. Zodat deze staatssecretaris straks met harde resultaten onder de arm naar zijn collega’s kan om ervoor te zorgen dat dit navolging krijgt.”
Van watchtime naar playtime
Niels Meijer, directeur van de Johan Cruyff Foundation, helpt graag mee aan die levensduurverlenging van vijf jaar. Hij maakt zich ernstig zorgen over de 64 procent jongeren tussen 12 en 18 jaar die niet voldoen aan de beweegnorm. De schermpjes zijn daar debet aan. Maar die tot grote vijand bestempelen heeft geen zin, meent Meijer, “want ze gaan niet meer weg”. In FC Straat van Soufiane Touzani vond hij de ‘heilige graal’. Influencer Touzani weet de jeugd via schermpjes naar het plein te krijgen. En dat is dermate waardevol dat de Johan Cruyff Foundation en Krajicek Foundation de krachten bundelen met Touzani.
Samen gaan ze ervoor zorgen dat FC Straat de jeugd in beweging brengt. Dat doen ze onder andere met behulp van een bal waar sensoren in zitten die bewegingen direct doorzetten naar het YouTube-kanaal van Touzani, een kanaal dat in de Benelux meer volgers heeft dan welke omroep dan ook. Zo kan dat prachtige schot op het pleintje direct op YouTube getoond worden en kan iedereen zien welke toffe move iemand net maakte. “Dat brengt ze naar het pleintje”, weet Touzani, “en eenmaal daar gaan ze gewoon lekker voetballen. Van watchtime naar playtime noem ik dat.”
Verbinden en opschalen van goede projecten. Daar is het de Johan Cruyff Foundation om te doen en daarom is bewust gekozen voor een samenwerking met Touzani. “Als we impact willen maken en ervoor willen zorgen dat de jeugd gezond opgroeit, hebben we echt iedereen hard nodig en moeten we samen aan de slag.”
Concrete afspraken
Met die boodschap in het achterhoofd worden tijdens NLvitaal landelijk aan werktafels allerlei concrete afspraken gemaakt. Over bredere taken voor overblijfmoeders, zodat iedereen een gezonde lunch krijgt. Over het kopiëren van het succesvolle model van Touzani naar iets soortgelijks met gezonde voeding. Over schoollokalen dusdanig inrichten dat kinderen meer kunnen bewegen tijdens de les. Over buurtrestaurants en op welke manieren Sligro en Albert Heijn kunnen helpen.
Telefoonnummers en emailadressen worden actief uitgewisseld en goede initiatieven zoals de fit-gesprekken in Oss – waar kinderen met hun ouders op school niet alleen met hun leerkracht praten, maar ook met een sport- en beweegcoach en een voedingsdeskundige – worden op veel notitieblaadjes opgeschreven. Wethouders hebben serieuze interesse in FC Straat en een Cruyff Court. Ook is er aan een tafel nagedacht of er een Urgenda-achtige rechtszaak gevoerd moet worden met als inzet het recht op gezonde voeding. Want de 300 miljard aan toekomstige zorg die helemaal niet betaald kan worden, vereist echt dat er gezonder geleefd moeten worden.
Dat er ook best simpele trucs zijn om dat voor elkaar te krijgen, laat illusionist Victor Mids zien. Hij toont een simpel experiment in een stationshal met gratis appels en gratis donuts. Bijna iedereen kiest een donut. Totdat hij de appel in stukjes aanbiedt. Dan pakt bijna elke treinreiziger een stukje appel. De gezonde keuze aantrekkelijker maken, legt Mids uit. “Ingewikkelder is deze ‘truc’ niet.”